Türk Borçlar Kanunu'na Göre Alıcının Ayıplı Mal Karşısındaki Seçimlik Hakları: TBK Madde 227 Kapsamında İnceleme

Satış sözleşmelerinde malın ayıplı çıkması durumunda, alıcıya çeşitli haklar tanınır. Bu haklar, alıcının mağduriyetini gidermeyi ve satıcının sorumluluğunu yerine getirmesini sağlamak amacıyla Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir. Türk Borçlar Kanunu Madde 227, alıcının ayıplı mal durumunda kullanabileceği dört temel seçimlik hakkı düzenler. Bu yazıda, kanunun detaylı hükümleri ışığında alıcının seçimlik haklarını ele alacağız.

Alıcının Seçimlik Hakları: TBK Madde 227 Kapsamında Genel Olarak

Türk Borçlar Kanunu Madde 227'ye göre, satıcının satılan malın ayıplarından sorumlu olduğu durumlarda alıcı, dört temel seçimlik haktan birini kullanabilir. Bu seçimlik haklar, alıcının ayıplı mal nedeniyle maruz kaldığı zararın giderilmesini ve satıcının sorumluluklarını yerine getirmesini sağlamak için öngörülmüştür. İşte alıcının kullanabileceği haklar:

1. Sözleşmeden Dönme: Alıcı, malın ayıplı olduğunu tespit ettiğinde satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönebilir. Bu durumda satıcı, alıcının ödediği bedeli geri vermekle yükümlüdür.

2. Bedelde İndirim İsteme: Alıcı, ayıplı malı alıkoyarak ayıbın derecesine göre satış bedelinde indirim talep edebilir. Bu hak, malın ayıplı olmasına rağmen alıcının malı kullanmak istediği durumlarda kullanılır.

3. Ücretsiz Onarım Talebi: Alıcı, ayıbın aşırı masraf gerektirmemesi koşuluyla, tüm onarım masraflarının satıcıya ait olmak üzere ayıplı malın ücretsiz olarak onarılmasını talep edebilir.

4. Malın Ayıpsız Benzeri ile Değiştirilmesi: Alıcı, eğer mümkünse, ayıplı malın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini talep edebilir. Bu durumda satıcı, malın ayıpsız olanını alıcıya teslim etmekle yükümlüdür.

TBK Madde 227 (1): "Satıcının satılanın ayıplarından sorumlu olduğu hâllerde alıcı, aşağıdaki seçimlik haklardan birini kullanabilir:

1. Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme.

2. Satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinde indirim isteme.

3. Aşırı bir masrafı gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme.

4. İmkân varsa, satılanın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini isteme."

Alıcının Genel Hükümlere Göre Tazminat Hakkı Saklıdır

Alıcı, yukarıda belirtilen seçimlik haklardan herhangi birini kullanmasının yanı sıra, genel hükümlere göre tazminat talep etme hakkına da sahiptir. Bu hak, ayıplı mal nedeniyle alıcının uğradığı zararın tamamen giderilmesi amacını taşır. Alıcı, hem malın düzeltilmesi ya da değiştirilmesi hem de ayıplı mal nedeniyle doğan maddi zararlarını tazmin edebilir.

TBK Madde 227 (2): "Alıcının genel hükümlere göre tazminat isteme hakkı saklıdır."

Bu hüküm, alıcının yalnızca malın ayıbı nedeniyle değil, ayıplı malın kullanımı sırasında uğradığı diğer zararları da tazmin edebileceğini garanti eder.

Satıcının Seçimlik Hakları Kullanmayı Önlemesi

Satıcı, alıcının seçimlik haklarını kullanmasını önleyebilir. Türk Borçlar Kanunu m. 227'ye göre, satıcı, alıcıya aynı malın ayıpsız bir benzerini hemen teslim ederek ve alıcının uğradığı zararın tamamını karşılayarak, alıcının seçimlik haklarını kullanmasını engelleyebilir. Bu düzenleme, satıcının, malın ayıplı olduğu durumlarda hızlı bir çözüm sunarak, sözleşmenin ifasını kolaylaştırmasını sağlar.

TBK Madde 227 (3): "Satıcı, alıcıya aynı malın ayıpsız bir benzerini hemen vererek ve uğradığı zararın tamamını gidererek seçimlik haklarını kullanmasını önleyebilir."

Sözleşmeden Dönme Hakkında Hâkimin Müdahalesi

Alıcının sözleşmeden dönme hakkını kullanması, her durumda geçerli olmayabilir. TBK Madde 227'ye göre, alıcının sözleşmeden dönme hakkını kullanması, durumun bunu haklı göstermemesi hâlinde hâkim tarafından sınırlandırılabilir. Hâkim, satış bedelinde indirim yapılmasına veya malın onarılmasına karar verebilir.

TBK Madde 227 (4): "Alıcının, sözleşmeden dönme hakkını kullanması hâlinde, durum bunu haklı göstermiyorsa hâkim, satılanın onarılmasına veya satış bedelinin indirilmesine karar verebilir."

Bu düzenleme, satıcının hakkaniyete aykırı olarak zarara uğramasını engellemeyi amaçlar ve alıcı-satıcı arasındaki dengeyi korur.

Değer Kaybının Büyük Olduğu Durumlarda Sözleşmeden Dönme Hakkı

Eğer satılan malın ayıbı nedeniyle oluşan değer kaybı, satış bedeline çok yakınsa, alıcının sözleşmeden dönme hakkı kısıtlanabilir. Bu gibi durumlarda, alıcı yalnızca sözleşmeden dönme ya da malın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini isteme haklarından birini kullanabilir. Bedel indirimi veya onarım hakkı bu gibi büyük değer kayıpları durumunda geçerli olmaz.

TBK Madde 227 (5): "Satılanın değerindeki eksiklik satış bedeline çok yakın ise alıcı, ancak sözleşmeden dönme veya satılanın ayıpsız bir benzeriyle değiştirilmesini isteme haklarından birini kullanabilir."

Bu hüküm, malın ciddi şekilde değer kaybettiği durumlarda alıcının sözleşmeden dönerek tam bedel iadesi almasını veya malın yenisiyle değiştirilmesini sağlamayı amaçlar.

Yargıtay 19. Hukuk Dairesi 2016/15295E. 2018/494K. 08.02.2018 “Mahkemece yapılan yargılama, toplanan delillere ve benimsenen bilirkişi raporuna göre; davaya konu aracın davacı şirket adına kayıtlı olması nedeniyle, T.B.K. hükümlerinin uygulanması gerektiği, aracın ... A.Ş. tarafından dava dışı ... Ltd Şti’ne 29/07/2013 tarihinde satıldığı, araçtaki hasarın 18/12/2013 tarihinde meydana geldiği, Mercedes Benz tarafından yetkili servis olan ... A.Ş.’ne hitaben gönderilen 28/12/2013 tarihli belgede aracın onarımının bedelsiz olarak yapılacağı hususunun not düşüldüğü, ... A.Ş. tarafından ... A.Ş.'ye hitaben düzenlenen 13/01/2014 tarihli belge başlığında garanti işlem yazdığı, aracın onarımının, ithalatçı ... A.Ş.'nin talimatı üzerine yetkili servis ... A.Ş. tarafından garantili işlem kapsamında bedelsiz yapıldığı, garanti belgesi dosyaya sunulamamış ise de, aracının ilk satış tarihi, hasar tarihi ve ... A.Ş.'nin garanti işlem kapsamında onarımının ücretsiz olarak yapılmasını istemesi, servis tarafından da garanti kapsamında ücretsiz olarak tamiratın yapılması nedeniyle garanti belgesi kapsamında ithalatçı firma davalı ... .... A.Ş.'nin sorumluluğuna gidilebileceği sonucuna varıldığı, bilirkişi heyetince düzenlenen raporda aracın sorunsuz kullanılabileceği, gösterge panelinde herhangi bir hata kodu olmadığı, herhangi bir eksiklik ve hasarın olmadığı, onarım sonrası parçaların yenilenmesi nedeniyle değer kaybının olmayacağı, değer kaybına yol açan hususun yenilenen motor kaputunun boyanması sebebiyle orijinal yapısının değişmesinden kaynaklandığı, bu nedenle araçta 15.000.- TL değer kaybı oluştuğu, davalılardan hiçbirisinin aracın satıcısı konumunda olmadığı, garanti sözleşmesi olmamakla birlikte onarımın garantili işlemden yapılması nedeniyle ithalatçının sorumluluğunun garanti veren kapsamında mümkün olduğu, mevcut ayıbın aracın yenisi ile değiştirilmesini gerektirecek ağırlıkta ve önemli bir ayıp olmayıp, onarım ile tamamen giderilebilecek nitelikte olduğu belirtildiğinden, TBK 227. maddesinde düzenlenen sözleşmeden dönme hakkının kullanılmasının mümkün olmadığı, ancak araçta 15.000.- TL değer kaybı oluştuğu bilirkişilerce tespit edildiğinden 15.000.-TL değer kaybının garanti verenin sorumluluğu kapsamında davalı ... .... A.Ş.'nden alınarak davacı A…. Danışmanlık Org . San. Tic. Ltd Şti 'ne verilmesine,……”

Sonuç

Türk Borçlar Kanunu Madde 227, alıcının ayıplı mal durumunda kullanabileceği seçimlik hakları ve bu hakların kullanım koşullarını detaylı bir şekilde düzenler. Alıcı, ayıplı mal teslimi durumunda sözleşmeden dönme, bedelde indirim talep etme, malın ücretsiz onarılmasını isteme veya malın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini talep etme hakkına sahiptir. Ayrıca, alıcı bu haklarını kullanırken genel hükümlere göre tazminat isteme hakkına da sahiptir. Ancak, sözleşmeden dönme hakkının kötüye kullanılmasını engellemek amacıyla hâkim, bazı durumlarda bu hakkı sınırlayabilir ve onarım ya da bedel indirimi kararı verebilir.