Sınır Dışı Etme Kararları ve Uluslararası Koruma Kapsamında İdari Yargı Denetimi

Sınır dışı etme kararları, bir ülkenin kamu düzenini ve güvenliğini koruma politikalarının önemli bir parçasıdır. Bu kararlar, genellikle yabancıların yasadışı şekilde ülkede bulunmaları, kamu düzenini tehdit etmeleri veya suç faaliyetlerine katılmaları durumlarında alınır. Öte yandan, uluslararası koruma başvuruları, mülteci statüsü gibi hakları içeren ve yabancıların güvenliğini sağlama amacını taşıyan hukuki süreçlerdir. Sınır dışı kararları ve uluslararası koruma taleplerine ilişkin kararlar, idari yargının denetimi altındadır. Bu yazıda, sınır dışı etme kararları ile uluslararası koruma kapsamındaki kararların yasal dayanakları, idari yargıya başvuru süreçleri ve uygulamadaki sorunlar ele alınacaktır.

Sınır Dışı Etme Kararlarının Hukuki Çerçevesi

Sınır dışı etme kararları, yabancıların ülke dışına çıkarılmasını zorunlu kılan idari kararlardır. Bu kararlar, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun (YUKK) 54. maddesi ile düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre sınır dışı edilmesi gereken yabancılar arasında şunlar yer alır:

• Türk Ceza Kanunu’nun 59. maddesi uyarınca sınır dışı edilmesine karar verilenler,

• Terör örgütü veya suç örgütü üyeleri,

• Sahte belgelerle giriş yapanlar,

• Vize süresini aşanlar veya vizesiz olarak ülkede kalanlar,

• Kamu düzeni veya güvenliği açısından tehdit oluşturanlar.

Bu düzenlemeler, hem ulusal güvenliği hem de kamu düzenini koruma amacını taşır. Ancak, alınan sınır dışı kararlarının hukuka uygun olması ve bireylerin temel haklarını ihlal etmemesi büyük önem taşır.

Uluslararası Koruma ve Hukuki Statüsü

Uluslararası koruma, mülteci, şartlı mülteci,ikincil koruma ve geçici gibi statüler üzerinden yabancıların güvenliğini sağlamayı amaçlayan bir sistemdir. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu koruma statülerini aşağıdaki şekilde tanımlar:

Mülteci Madde 61: "Avrupa ülkelerinde meydana gelen olaylar nedeniyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiye statü belirleme işlemleri sonrasında mülteci statüsü verilir."

Şartlı Mülteci Madde 62: "Avrupa ülkeleri dışında meydana gelen olaylar sebebiyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan, ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiye statü belirleme işlemleri sonrasında şartlı mülteci statüsü verilir. Üçüncü ülkeye yerleştirilinceye kadar, şartlı mültecinin Türkiye’de kalmasına izin verilir."

İkincil Koruma Madde 63 “Mülteci veya şartlı mülteci olarak nitelendirilemeyen, ancak menşe ülkesine veya ikamet ülkesine geri gönderildiği takdirde; a) Ölüm cezasına mahkûm olacak veya ölüm cezası infaz edilecek, b) İşkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacak, c) Uluslararası veya ülke genelindeki silahlı çatışma durumlarında, ayrım gözetmeyen şiddet hareketleri nedeniyle şahsına yönelik ciddi tehditle karşılaşacak, olması nedeniyle menşe ülkesinin veya ikamet ülkesinin korumasından yararlanamayan veya söz konusu tehdit nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancı ya da vatansız kişiye, statü belirleme işlemleri sonrasında ikincil koruma statüsü verilir.”

Geçici koruma  Madde 91/1 – “ Ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılara geçici koruma sağlanabilir”

Uluslararası koruma talepleri, bireylerin insan haklarına dayalı olarak korunmasını sağlar. Ancak, bu taleplerin reddedilmesi durumunda, yabancılar sınır dışı edilme riskiyle karşı karşıya kalabilirler. Böyle bir durumda, alınan kararlar idari yargıya taşınabilir.

İdari Yargının Sınır Dışı Etme Kararlarına İlişkin Rolü

Görevli ve Yetkili Mahkemeler

Sınır dışı etme kararlarına karşı yapılacak itirazlar, idari yargının denetimindedir. YUKK’nın 53. maddesi, bu süreçte yetkili mahkemeyi ve başvuru prosedürlerini şu şekilde düzenler:

Madde 53:" (1) Sınır dışı etme kararı, Genel Müdürlüğün talimatı üzerine veya resen valiliklerce alınır.

(2) Karar, gerekçeleriyle birlikte hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancıya veya yasal temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir. Hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancı, bir avukat tarafından temsil edilmiyorsa kendisi veya yasal temsilcisi, kararın sonucu, itiraz usulleri ve süreleri hakkında bilgilendirilir.

(3) (Değişik:21/11/2024-7533/36 md.) Yabancı veya yasal temsilcisi ya da avukatı, sınır dışı etme kararına karşı, kararın tebliğinden itibaren yedi gün içinde idare mahkemesine başvurabilir. Mahkemeye başvuran kişi, sınır dışı etme kararını veren makama da başvurusunu bildirir. Mahkemeye yapılan başvurularda savunmanın verilmesi veya savunma verme süresinin geçmesiyle dosya tekemmül etmiş sayılır. Davacının gösterdiği adrese tebligat yapılamaması halinde, 2577 sayılı Kanunun 26 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında öngörülen süre iki ay olarak uygulanır. Duruşma yapılması mahkemenin takdirine bağlıdır. Başvurular dosyanın tekemmülünden veya ara karar ya da duruşma yapılması gereken hâllerde bunların tamamlanmasından itibaren on beş gün içinde sonuçlandırılır. Mahkemenin bu konuda vermiş olduğu karar kesindir. Yabancının rızası saklı kalmak kaydıyla, dava açma süresi içinde veya yargı yoluna başvurulması hâlinde yargılama sonuçlanıncaya kadar yabancı sınır dışı edilmez”

Bu düzenleme, sınır dışı kararına karşı etkin bir itiraz yolu sağlar. Mahkemeye yapılan başvuru sonucunda, sınır dışı işlemi durdurularak kararın hukuka uygunluğu denetlenir.

Yargılama Süresi ve Usuller

İdare mahkemeleri, sınır dışı kararlarına ilişkin başvuruları hızlı bir şekilde sonuçlandırmak zorundadır. YUKK’nın 53. maddesi, bu tür davaların 15 gün içinde karara bağlanmasını zorunlu kılar. Bu hızlı yargılama süreci, yabancıların haklarını korumak ve sınır dışı edilmeden önce adil bir yargılama sürecinden geçmelerini sağlamak amacıyla düzenlenmiştir.

Uluslararası Koruma Başvurularında İdari Yargı Denetimi

Başvuru Süreci

Uluslararası koruma başvurularının reddedilmesi durumunda, yabancılar bu kararlara karşı idari yargıya başvurabilirler. YUKK’nın 80. maddesi, başvuru sürecini şu şekilde düzenler:

Madde 80/1-ç:" …..alınan kararlara karşı, kararın tebliğinden itibaren on beş gün, alınan diğer idari karar ve işlemlere karşı kararın tebliğinden itibaren otuz gün içinde, ilgili kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı tarafından yetkili idare mahkemesine başvurulabilir."

Bu hüküm, uluslararası koruma talebinde bulunan bireylerin hukuki güvenliğini sağlamak için önemli bir mekanizma sunar.

Karşılaşılan Zorluklar

Uluslararası koruma talebi reddedilen bireyler, başvuru sürecinde bir dizi zorlukla karşılaşabilirler. Dil bariyerleri, hukuki bilgi eksikliği ve başvuru süresinin kısıtlılığı, yabancıların haklarını etkili bir şekilde savunmalarını zorlaştırabilir. Bu tür durumlarda, hukuki destek almak büyük önem taşır.

Sınır Dışı Etme ve Uluslararası Koruma Kararlarında Ortak Sorunlar

1. Başvuru Sürelerinin Kısa Olması

   
   

   Sınır dışı kararlarına karşı 7 gün, uluslararası koruma reddine karşı ise 30 gün içinde başvuru yapılması gereklidir. Ancak bu süreler, yabancıların yeterli hukuki destek alamaması durumunda başvuruların zamanında yapılmasını zorlaştırabilir.

2. Dil ve İletişim Engelleri

   
   

   Yabancıların, Türkçe bilmemesi veya yasal süreçlere ilişkin bilgi eksikliği nedeniyle haklarını etkin bir şekilde savunamaması yaygın bir sorundur.

3. Hukuki Destek Eksikliği

   
   

   Sınır dışı edilme riski taşıyan bireylerin avukatlık hizmetlerinden yeterince faydalanamaması, hukuki süreçlerin etkili bir şekilde yürütülmesini engelleyebilir.

Sonuç ve Değerlendirme

Sınır dışı etme kararları ve uluslararası koruma başvuruları, bireylerin temel haklarını ve devletlerin kamu düzenini dengeleme amacını taşır. Ancak bu süreçlerde, bireylerin haklarını etkili bir şekilde savunabilmesi ve hukuka uygun kararlar alınması büyük önem taşır.

İdari yargının hızlı ve adil bir şekilde karar vermesi, sınır dışı ve uluslararası koruma süreçlerinin hukuka uygunluğunu sağlamak açısından kritik bir rol oynar. Ayrıca, yabancıların hukuki destek alması ve başvuru süreçlerini doğru bir şekilde yönetmesi, hak kayıplarını önlemenin temel yoludur.

Sonuç olarak, sınır dışı ve uluslararası koruma kararlarında, bireylerin insan haklarına dayalı bir yaklaşım benimsenmesi ve hukuki prosedürlerin titizlikle uygulanması, adaletin sağlanmasında önemli bir adımdır.