Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yoluyla Takipte Menfi Tespit Davası: Hukuki Dayanak ve Uygulama Esasları

Kambiyo senetleri, ticaret hayatında hızlı ve güvenilir bir ödeme aracı olarak kullanılan poliçe, bono ve çeki kapsayan kıymetli evrak türleridir. Türk Ticaret Kanunu’nda belirli şekil şartlarına tabi olan bu senetler, borç-alacak ilişkilerinin kolaylaştırılmasını ve borcun hızlı tahsilini sağlar. Ancak bu sistem, zaman zaman haksız icra takiplerine de zemin hazırlayabilir. Böyle bir durumda borçlular, kendilerine yöneltilen borç taleplerinin hukuka aykırı olduğunu veya borcun var olmadığını ispat etmek için menfi tespit davası açabilir. Bu yazıda, menfi tespit davalarının hukuki dayanakları, kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip süreçleri ve dava sonuçları ayrıntılı şekilde ele alınacaktır.

Menfi Tespit Davasının Hukuki Dayanakları

Menfi tespit davası, borçlunun borçlu olmadığını iddia ederek, bu durumu mahkeme kararıyla tespit ettirmesini sağlayan bir dava türüdür. İcra ve İflas Kanunu’nun (İİK) 72. maddesi, menfi tespit davalarının temel hukuki dayanağını oluşturur:

İİK Madde 72:"Borçlu, icra takibinden önce veya takip sırasında borçlu bulunmadığını ispat için menfi tesbit davası açabilir.

 İcra takibinden önce açılan menfi tesbit davasına bakan mahkeme, talep üzerine alacağın yüzde onbeşinden aşağı olmamak üzere gösterilecek teminat mukabilinde, icra takibinin durdurulması hakkında ihtiyati tedbir kararı verebilir.

İcra takibinden sonra açılan menfi tesbit davasında ihtiyati tedbir yolu ile takibin durdurulmasına karar verilemez. Ancak, borçlu gecikmeden doğan zararları karşılamak ve alacağın yüzde onbeşinden aşağı olmamak üzere göstereceği teminat karşılığında, mahkemeden ihtiyati tedbir yoluyle icra veznesindeki paranın alacaklıya verilmemesini istiyebilir.

Dava alacaklı lehine neticelenirse ihtiyati tedbir kararı kalkar. Buna dair hükmün kesinleşmesi halinde alacaklı ihtiyati tedbir dolayısıyla alacağını geç almış bulunmaktan doğan zararlarını gösterilen teminattan alır. Alacaklının uğradığı zarar aynı davada takdir olunarak karara bağlanır. Bu zarar herhalde yüzde yirmiden aşağı tayin edilemez.

Dava borçlu lehine hükme bağlanırsa derhal takip durur. İlamın kesinleşmesi üzerine münderecatına göre ve ayrıca hükme hacet kalmadan icra kısmen veya tamamen eski hale iade edilir. Borçluyu menfi tespit davası açmaya zorlayan takibin haksız ve kötü niyetli olduğu anlaşılırşa, talebi üzerine, borçlunun dava sebebi ile uğradığı zararın da alacaklıdan tahsiline karar verilir. Takdir edilecek zarar, haksızlığı anlaşılan takip konusu alacağın yüzde yirmisinden aşağı olamaz.

Borçlu, menfi tesbit davası zımmında tedbir kararı almamış ve borç da ödenmiş olursa, davaya istirdat davası olarak devam edilir.

Takibe itiraz etmemiş veya itirazının kaldırılmış olması yüzünden borçlu olmadığı bir parayı tamamen ödemek mecburiyetinde kalan şahıs, ödediği tarihten itibaren bir sene içinde, umumi hükümler dairesinde mahkemeye başvurarak paranın geriye alınmasını istiyebilir.

Menfi tesbit ve istirdat davaları, takibi yapan icra dairesinin bulunduğu yer mahkemesinde açılabileceği gibi, davalının yerleşim yeri mahkemesinde de açılabilir. Davacı istirdat davasında yalnız paranın verilmesi lazım gelmediğini ispata mecburdur"

Bu düzenleme, borçlunun borçlu olmadığını ispat etme hakkını korurken, alacaklının haklarının da gözetilmesini amaçlar. Özellikle kambiyo senetlerine özgü takiplerde, bu dava, borçluların haksız takiplere karşı korunmasını sağlar.

Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yoluyla Takip Nedir?

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip, alacaklıların poliçe, bono veya çeke dayanarak hızlı bir şekilde icra takibi başlatmasını sağlar. Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 645. maddesi, kambiyo senetlerini poliçe, bono ve çek olarak tanımlar ve bu senetlerin belirli şekil şartlarına bağlı olarak düzenlenmesini zorunlu kılar.

TTK Madde 776:*"Bir bononun geçerli olması için şu unsurlar bulunmalıdır:

1. “Bono” veya “emre yazılı senet” kelimesi,

2. Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadi,

3. Ödeyecek kişinin adı,

4. Ödeme yeri,

5. Düzenlenme tarihi ve yeri,

6. Düzenleyenin imzası."*

Eğer kambiyo senedi bu şekil şartlarını taşımıyorsa, borçlu bu durumu mahkemeye taşıyarak menfi tespit davası açabilir.

Kambiyo Senetlerine Dayalı Takip Süreci

Kambiyo senetlerine özgü takip süreci hızlıdır ve borçluya genellikle sınırlı bir savunma süresi tanır. İcra takibine konu olan borcun var olmadığı iddiasında bulunan borçlu, bu hızlı süreç karşısında haklarını korumak için menfi tespit davasına başvurabilir.

Menfi Tespit Davasında Borçlunun Hakları ve Yükümlülükleri

Menfi tespit davasında borçlunun temel yükümlülüğü, borcun gerçekten mevcut olmadığını ispat etmektir. Borçlu, şu durumlarda menfi tespit davası açabilir:

• Borcun Mevcut Olmaması: Borçlu, kendisine yöneltilen borcun ödenmiş olduğunu veya var olmadığını iddia edebilir.

• Senedin Şekil Şartlarına Aykırı Olması: Kambiyo senedinin geçersiz olduğunu gösteren şekil eksiklikleri (örneğin, senette imza eksikliği) dava konusu olabilir.

• Bedelsizlik: Kambiyo senedinin düzenlenmesine rağmen, karşılığında bir bedelin bulunmadığını iddia eden borçlu, bedelsizlik nedeniyle menfi tespit davası açabilir.

Borçlu, davada iddialarını desteklemek için delil sunmalı ve alacaklının talebinin hukuka aykırılığını ispat etmelidir.

Menfi Tespit Davasında Alacaklının Hakları

Menfi tespit davasında alacaklı, kambiyo senedinin geçerliliğini ve borçlunun sorumluluğunu ispat etmekle yükümlüdür. Alacaklı, şu delilleri sunabilir:

1. Kambiyo senedinin şekil şartlarına uygun olduğunu gösteren belgeler,

2. Borcun halen mevcut olduğunu kanıtlayan hesap dökümleri veya yazışmalar,

3. Senedin geçerliliğini destekleyen tanık ifadeleri.

Mahkeme, tarafların sunduğu deliller doğrultusunda borcun varlığına veya yokluğuna karar verir.

Menfi Tespit Davasının Sonuçları

1. Borçlunun Haklı Bulunması

Mahkeme, borçlunun borçlu olmadığını ispat etmesi durumunda şu kararları alabilir:

• İcra takibinin durdurulması veya iptali,

• Borçlunun ödediği tutarın iadesi,

• Borçlunun icra takibi nedeniyle uğradığı zararların tazmini.

2. Borçlunun Haksız Bulunması

Borçlu, borçlu olmadığını ispat edemezse, mahkeme alacaklının talebini haklı bularak icra takibinin devamına karar verir. Bu durumda borçlu, icra takibi kapsamında belirtilen borcu ödemekle yükümlüdür.

Menfi Tespit Davalarının Önemi

Kambiyo senetlerine özgü menfi tespit davaları, borçlular için etkili bir savunma mekanizmasıdır. Bu dava türü, özellikle şu durumlarda önem taşır:

1. Haksız Takiplerin Önlenmesi: Borçlular, kendilerine yöneltilen haksız borç taleplerine karşı korunur.

2. Adil Yargılama Hakkının Korunması: Menfi tespit davası, borçluların borç ilişkilerini yargı önünde savunmasına olanak tanır.

3. Borç-Alacak İlişkilerinde Şeffaflık Sağlanması: Kambiyo senetlerinin geçerliliği ve taraflar arasındaki borç ilişkisinin niteliği netleştirilir.

Sonuç ve Değerlendirme

Kambiyo senetlerine özgü menfi tespit davaları, ticari hayatın hızlı işleyişine uygun bir yargı mekanizması sunarken, borçluların haksız takiplere karşı korunmasını sağlar. İcra ve İflas Kanunu’nun 72. maddesi çerçevesinde düzenlenen bu dava türü, borç ilişkilerinin adil bir zeminde değerlendirilmesine olanak tanır.

Bu süreçte borçluların, iddialarını desteklemek için doğru delilleri sunması büyük önem taşır. Ayrıca, hukuki sürecin karmaşıklığı nedeniyle uzman bir hukukçudan destek alınması, hak kayıplarını önlemek ve sürecin sağlıklı bir şekilde ilerlemesini sağlamak açısından önerilir. Mahkemelerin tarafsız ve titiz bir değerlendirme yapması, borç-alacak ilişkilerinin düzenlenmesinde adaletin sağlanmasında kilit rol oynar.